مرگ رابرت موگابه؛ آزادیخواهی که دیکتاتور شد!

0 241

رابرت موگابه رییس جمهوری پیشین زیمبابوه هم درگذشت.

او البته دوست داشت در قدرت بمیرد ( و به عبارت درست تر درواقع دوست نداشت بمیرد و همواره در قدرت باشد) ولی دو سال پیش و در پاییز 1396 از قدرت کنار زده شد و این دو سال آخر را بی معشوق سپری کرد.

 

این سخن از جولیو آندروئوتی سیاست مدار سرشناس ایتالیایی است که هفت بار نخست وزیر این کشور شده است:

«قدرت، یک بیماری است. کسی که به آن مبتلا شود دیگر معالجه نخواهد شد.»

و رابرت موگابه به این بیماری به شکل سرطانی و بدخیم آن مبتلا بود.

این جمله هم از سیاست مدار ایتالیایی است:

«سخت ترین دیکتاتوری که می توانی از او بیزار باشی دیکتاتور درون خودت است».

دو سال پیش این عبارات را به بهانۀ اصرار رابرت موگابه حاکم وقت زیمبابوه بر ماندن در قدرت نوشتم در حالی که حزب خود او حکم به برکناری دبیرکل داده و همه انتظار داشتند در نطق تلویزیونی کناره گیری خود را اعلام کند اما چنین نکرد تا تحت فشار بسیار سرانجام تن داد.

در واقع به اختیار بیرون نرفت منتها چون صاحب عنوان پدر و بنیان گذار زیمبابوه بود ارتش احترام او را نگاه داشت و به شکل محترمانه در خانه نگاه داشته شد و مایل نبودند تلقی کودتای نظامی درگیرد؛ زیرا حزب خود او کنارش زده بود و ارتش در واقع بیمار چسبیده به قدرت را از معشوق خود جدا ساخت!

این اواخر البته اجازه یافت برای درمان به سنگاپور برود. این سفر اما بی بازگشت بود.

اگر همان دو سال قبل و در نطقی تلویزیونی و قبل آز آن که هیچ راه دیگری پیش روی او نباشد خبر استعفای خود را اعلام می کرد باقی مانده عمر خود را دور از قدرت و سیاست و به استراحت می گذراند و شاید دست کم از بخش پایانی مانند دوران قبل از قدرت به نیکی یاد می شد. اما او به بیماری لاعلاج چسبندگی به قدرت مبتلا بود و آن قدر ماند تا کندندش.

مرگ رابرت موگابه؛ هم او که دو سال پیش مُرده بود

رابرت موگابه و نلسون ماندلا دو رهبر سرشناس آفریقایی بودند و هر دو برای استقلال و رهایی از استعمار مبارزه می کردند اما پس از موفقیت دو شیوۀ متفاوت و به تعبیر درست تر متضاد در پیش گرفتند.

موگابه به قدرت چسبید؛ آن هم چه چسبیدنی و هرگز رها نکرد تا او را در سن بالای 90 و ظاهرا محترمانه و در واقع تحقیر آمیز کنار زدند ولی ماندلا پس از یک دوره و در حالی که می توانست بماند داوطلبانه کنار رفت و سال ها بعد با شکوه از دنیا رفت و در قلب ها باقی ماند.

نلسون ماندلا هم 90 سالگی را دید ولی نام و یاد او زنده مانده حال آن که رابرت موگابه با چسبندگی به قدرت خیال می کرد همچنان زنده است اما به واقع مرده بود و از این رو می توان گفت او پیش تر مرده بود و در واقع همان روز که از معشوق خود – قدرت- جدا افتاد.

ماندلا اما پس از قدرت نمرد و زنده تر و پویاتر شد زیرا بیرون از قدرت هم اقتدار و نفوذ خود را حفظ کرد و تندیس او در لندن هم نصب شده اما از مرگ موگابه موجی درنمی گیرد و بعید است مجسمه او در زیمبابوه هم بماند یا مانده باشد و تنها اتفاقی که ممکن است رخ دهد شادی و پای کوبی بیشتر مردمان زیمبابوه است. هر چند که از نظر مردم همان دو سال پیش مرده بود.

در عرفان ایرانی این سخن ضرب المثل است که «موتوا قبل ان تموتوا». یعنی بمیرید قبل از آن که بمیرید.

این جمله به معنی توصیه به خودکشی و مرگ خودخواسته نیست. منظور این است که قبل از این که مرگ شما را از نعمت های دنیا محروم کند و ناگزیر از ترک شوید خودتان رشته های تعلق را ببُرید.

موگابه هم مرده بود قبل از آن که بمیرد اما منظور از بمیرید قبل از آن که بمیرید این نیست.

در عالم سیاست و قدرت می توان گفت «قدرت را ترک کنید قبل از آن که بپوسید!» و موگابه آن قدر ماند تا او را بیرون انداختند و حالا به لحاظ فیزیکی و جسمی هم مرده است.

دو سال پیش به بهانۀ خلع او نوشتم : «موگابه نمرده اما پوسیده و حالا دیگر کنار نرفته ی او با کنار رفته اش تفاوتی ندارد و دیر و دور نیست ارتش احترام باقی مانده را هم کنار بگذارد و کار او را تمام کند» اکنون اما به این گزاره می توان اضافه کرد که واقعا مرده است.

رابرت موگابه تاج و تخت نداشت اما مفهوم جمهوری را در عمل به سُخره گرفته بود. چون در حکومت هایی که رییس جمهوری به صورت مادام العمر قدرت را قبضه کرده امکان انتقال طبیعی در قالب های پادشاهی وجود ندارد تلاش های انتقال هزیه ساز می شود.

کما این که اگر معمر قذافی در سودای انتقال به پسرش سیف الاسلام نبود و حسنی مبارک برای پسرش جمال خواب ندیده بود چه بسا هیچ یک خلع نمی شدند.

موگابه هم دوست داشت همسرش جانشین او شود تا این پرسش در ذهن مردمان شکل گیرد که آیا آن همه مبارزه برای آن بود که او به قدرت برسد و به دیگری نسپارد و دست آخر بخواهد همسرش را جای خود بنشاند؟!

مرگ رابرت موگابه؛ هم او که دو سال پیش مُرده بود

دست کم اگر حزب به طور کامل در مُشت حاکم بود مانند حزب بعث در سوریه یا حزب کارگر در کره شمالی انتقال قدرت به فرزند از طریق حزب صورت می پذیرفت.

در زیمبابوه اما حزب زیر بار انتقال قدرت به همسر او نرفت  و ارتش به عنوان یک نهاد وارد عمل شد و گزینه خود را مستقر کرد.

اصرار موگابه بر ماندن در قدرت آن هم در 93 سالگی تنها به خاطر سن و سال بالا و عطش قدرت و مقایسه با ماندلا نبود به این خاطر هم بود که در قرن بیست ویکم شاهد کناره گیری های داوطلبانه از قدرت و واگذاری به دیگری بوده ایم.

از همه تأثیر گذارتر کناره گیری پاپ بندیکت شانزدهم بود. در حالی که می توانست آن قدر بماند تا بمیرد. ملکه هلند هم کنار رفت و قدرت را به ویلیام الکساندر سپرد.

شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی در قطر نیز کنار رفت و شاهزاده تمیم به جای او نشست.

نکته تناقض آمیز قضیه اینجاست که گاهی آنچه ثبات تصور می شود موجب تزلزل است. شاه ایران تصور می کرد دوره طولانی نخست وزیری امیر عباس هویدا ثبات آفرین است در حالی که تا قبل از هویدا دولت مساوی حکومت نبود و با تغییر نخست وزیر سیاست ها تغییر می کرد.

هویدا اما 13 سال بر اریکه صدراعظمی نشست و این ذهنیت شکل گرفت که دیگر تغییر دولت جواب گو نیست.

به همین خاطر هر چه بعد او نخست وزیر تغییر کرد افاقه نکرد و مردم به کمتر از تغییر خود حکومت رضایت ندادند.

انسان مدرن به جای توصیه به کناره گیری، قدرت را دوره ای کرده است. با این حال در نظام های سلطنتی و غیر جمهوری هم کناره گیری داوطلبانه گاهی رخ می دهد و مثال های آن را ذکر کردیم. از پاپ رهبر واتیکان تا امیر قطر.

در تاریخ کهن بسیار به ندرت اما به چنین نمونه هایی برمی خوریم. با این حال عرصه خالی نیست.

پسر یزید یا معاویه دوم با کُنیه عبدالرحمن که در جوانی و 22 سالگی به خلافت رسید وقتی لعن پدر و جد خود را دید تاب نیاورد و روی منبر سخت گریست و بعد خود را خلع کرد.( تاریخ یعقوبی، ترجمه آیتی، جلد2)

در زبان عربی همچنین اصطلاح «داء الکرسی» وجود دارد. به معنی بیماری صندلی یا مرض قدرت. آشکار است که رابرت موگابه به داء الکرسی یا مرض قدرت مبتلا شده بود که رها نمی کرد. ولی کار او نه با مرگ طبیعی که قبلا تمام شده بود.

حالا هم رابرت موگابه مرده و هم نلسون ماندلا و به تعبیر خیام « فردا که از این دِیر کهن در گذریم/ با هفت هزار سالگان سر به سریم» و همه انگار صفر می شوند و تفاوت نمی کند ده سال پیش مرده ای یا دقیقه ای پیش.

ماندلای مرده اما در قلب ها، در ذهن ها و در خاطره ها زنده بود حتی وقتی موگابه زنده بود چه رسد به حالا که واقعا مرده است.

اوایل دهه 80 در یکی از شب های احیا در حسینیه ارشاد و در شب بیست و یکم ماه رمضان مرحوم مهندس سحابی سخنرانی می کرد و در پایان نشست پرسش و پاسخ برگزار شد.

یکی از حاضران پرسید: آیا بهتر نبود حضرت علی (ع)  قدری انعطاف به خرج می داد تا حکومت او پنج ساله نمی شد و بیشتر به درازا می کشید؟

عزت الله سحابی پاسخ داد: گیرم که از اصول خود کوتاه می آمد و چند سال بیشتر حکومت می کرد. اما اگر هم ترور نمی شد مگر چند سال بیشتر زندگی می کرد؟ نهایتا 10 سال. در حالی که راه و رسم او بیش از 1000 سال است که زنده است.

بلا تشبیه می توان گفت ماندلا هم می توانست صندلی قدرت را ترک نکند و آن قدر بماند تا مثل موگابه بپوسد اما کنار رفت تا نپوسد. تا بماند و مگر نمانده هنوز؟

رابرت موگابه استعفا نکرد و به صندلی چسبید تا کنارش زدند و در واقع مُرد. رابرت موگابه در واقع اول آذر 1396 مُرد اما خبر آن در نیمه شهریور 1398 اعلام می شود!

مهرداد خدیر، عصر ایران

این مطلب چطور بود؟
لینک کوتاه این مطلب: https://rzgr.ir/S0GE
ممکن است شما دوست داشته باشید
ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

این سایت از اکیسمت برای کاهش هرزنامه استفاده می کند. بیاموزید که چگونه اطلاعات دیدگاه های شما پردازش می‌شوند.