آشنایی با آداب و رسوم شب یلدا در میان اقوام مختلف ایرانی
آشنایی با آداب و رسوم شب یلدا در میان اقوام مختلف ایرانی
آداب و رسوم شب یلدا ، به همراه آشنایی با آیین و اداب و رسوم شب یلدا در میان اقوام مختلف ایرانی و جشن های شب یلدا که در سراسر سرزمین ایران عزیزمان برگزار می شود و جشنهایی که در این شب برگزار میشود، یک سنت باستانی است به همین منظور ، در این مقاله از روزگار با آیین و سنت های اقوام مختلف و اداب و رسوم شب یلدا در میان اقوام مختلف ایرانی آشنا می شوید.
آشنایی با اداب و رسوم شب یلدا
یلدا شبی به یاد ماندنی در کشور ما است و همچنین بلندترین شب سال نیز شناخته می شود و از همین رو خانواده ها در این شب بلند دور هم جمع شده و آجیل و میوه های مختلف می خوردند. یلدا در هر شهر ایران آببن خاص به خودش را دارد و از همین رو کارهایی که خانواده در این شب انجام می دهند در شهرهای مختلف متفاوت است.
کرمانشاه
این شب در کرمانشاه از جایگاه ویژه ای بر خوردار است و مردم این شهر بیشتر دوست دارند تا به شب زنده داری بپردازند و با خواندن شعرهای مختلف از شاهنامه یا شیرین و فرهاد شب را به صبح برسانند. قصه گفتن توسط مادر بزرک ها نیز در این شب بسیار جایگاه خاصی دارد و بسیاری از افراد فامیل از آن لذت می برند. میوه های این شب که در کرمانشاه خورده می شود بیشتر نماد سرخی خورشید را دارند که می توان به انار، هندوانه، سیب سرخ اشاره کرد. تنقلات این شب در کرمانشاه بیشتر آجیل های مختلف و شیرینی های محلی از جمله کاک، نان برنجی و شیرینی پنجره ای است.
تهران
تهرانیان قدیم در همه اعیاد خود سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگتر خانواده را منظور می داشتند و همه فرزندان خانواده در منزل مادر و پدر جمع می شدند. از سنن یلدای تهران، صرف میوه های تابستانی از جمله هندوانه است که به دلیل نزدیکی این مراکز کشاورزی با تهران، میوه هندوانه در خوراکی های شب یلدای تهرانیان قرار گرفته است. آجیل شب یلدا نیز از دیگر مصروفات تهرانی ها است که ترکیب آن نشانی از اعتقاد و تجربه اهالی تهران قدیم به خواص گوناگون میوه های خشک شده است که با عنوان آخشیج (تضادها) کاربرد داشته است. ولی تهرانی ها شب یلدا را همه ساله جشن می گیرند تا سنت های زیبای قدیم در لابلای زندگی مدرنیته شهرنشینی شان حفظ شود.
استان مرکزی
اما آیین شب یلدا در استان مرکزی از دیرباز در سه شب متوالی با عناوین شب چله بزرگه، چله وسطی و چله کوچیکه برگزار می شده و خویشان و دوستان سفره ای از مهر را می گشودند و از هر دری سخنی می گفتند. یکی از آیین های ویژه یلدا، در استان مرکزی دیدار و بزرگان و سالخوردگان فامیل بوده است. در شب های چله افراد فامیل در همایشی صمیمی دور کرسی چوبی جمع می شدند و به قصه های بزرگترها گوش می دادند. زنان و دختران روستایی در گرگ و میش شب های چله در تکاپو و هیجانی خاص ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا می کردند وبرای گذران ساعات خوش در کنار فامیل لحظه شماری می کردند.آنان در سینی های قدیمی مسی در فضای دوده گرفته آشپزخانه های قدیمی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه و نخودچی کشمش، و خرما را مهیا می کردند. در این شب استثنایی پس از صرف شام و خواندن دعای شکر درپای سفره، همگان در کنار هم، از شادی ها و غم ها، موفقیت ها، اعتقادات، امیدها و بیم هاشان می گفتند. بزرگترها و ریش سفیدان فامیل در این شب علاوه بر خواندن اشعار حافظ، سعدی و فردوسی خاطرات و داستان های کهن ایران زمین را برای اعضای خانواده نقل می کردند.
در شب یلدا، بزرگترها با کودکان هم بازی می شدند، پر یا پوچ , دزد بازی و مشاعره از جمله بازیهایی است که در شب چله در مناطق مختلف استان مرکزی با مشارکت همه اعضای خانواده رواج داشت. این رسومات تا پیش در شهر اراک و سایر مناطق استان مرکزی به شکلی فرا گیر وجود داشت اما اکنون به ندرت می توان چنین جلوه هایی را به چشم دید.یلدای تهران قدیم نیز با میوه های تازه فصل پاییز، میوه های خشک شده تابستان آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه به صبح می رسید.
خراسان جنوبی
یکی از مراسم های خراسانی که در شب یلدا برگزار می شود "کف زدن" نام دارد که در آن ریشه گیاهی به نام چوبکدر آب خیسانده و چندین باز جوشانده می شود سپس آن را در ظرف بزرگی به نام نغر می ریزند و مردان و جوانان فامیل با استفاده از ترکه های انار آن قدر این را هم می زنند تا کف کند. کف آماده شده با مخلوط کردن شیره شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده میشود.
همچنین ببنید : شب یلدا 96
خراسان شمالی
از جمله آیینهای شب یلدا در خراسان شمالی آن است که خانوادهها در این شبنشینی شب یلدا تفالی نیز به دیوان حافظ میکنند که اینکار هم معمولا توسط بزرگ خانواده صورت میگیرد. آنان دیوان اشعار لسانالغیب خواجه شیراز را با نیت بهروزی و شادکامی می گشایند و فال و مراد دل خود را از او طلب میکنند. بازگویی خاطرات، قصهگویی پدر بزرگها و مادر بزرگها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانوادهها دلپذیرتر میکند. یکی دیگر از سنتهای کهن شب یلدا، چله بردن برای خانواده عروس است. با فرا رسیدن شب چله مردهای جوان طبقهای آراسته میوه، شیرینی و کلهقند تزیین شده را به رسم هدیه به خانه عروس جوان میبرند.
اگر قبل از شب چله برف باریده باشد برخی از مردم شهر و روستا در این شب با خوردن برف شیره، با شیرین کردن کام با معجونی از بارش زمستانی، با سردی زمستان آشتی میکنند. همچنین بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی میکنند. حلوا قلقلی از کوبیده شدن مغز گردو، بادام، کنجد و دیگر دانههای روغنی تهیه و سپس در شیره انگور نیز خوابانده میشود. اما برخی از افراد کهنسال و نیز آشنایان به فرهنگ مردم در خراسان شمالی همه این آیین و مراسم را بهانهها و ترفندهایی برای گردهم آمدن خانوادهها، بجای آوردن صله ارحام و رفع کدورتهای احتمالی بین خویشاوندان میدانند. آنان بر این باورند که پیشینیان در هر فصل به بهانهای سعی میکردهاند تا اقوام را جمع کرده و صلح، صفا و صمیمیت را در بین آنان حکمفرما کنند.
زاهدان
مردم استان زاهدان نیز براساس یک سنت دیرینه در شب یلدا در خانه بزرگ قوم خویش گردهم میآیند و به قصههایی که پدربزرگها و مادر بزرگها برایشان نقل میکنند گوش میدهند. برگزاری جشنها و نشستهای خانوادگی همراهباگروهی از اعتقادات اسطورهای، شبی خاطرهانگیز را برای خانوادههای زاهدانی به خصوص کودکان ونوجوانان فراهم میکند. گفتن قصه، گرفتن فال حافظ، بازیهای دستهجمعی نظیر گل یا پوچ و بیان لطیفه و خاطره را از سرگرمیهای شب یلدا در این منطقه عنوان کرد.
گیلان
مردم گیلان معتقدند، در شب چله از انواع خوراکیها مصرف میکنند و مثل مناطق مختلف اداب و رسوم ویژهای دارند. مردم استان گیلان در شب یلدا از تنقلاتی مانند هندوانه، آب ایزگیل یا آب کونوس، برشته برنج و سه میوه محلی پرتقال، گلابی محلی به نام «خوج» و لیمو استفاده میکنند. در گیلان هندوانه را حتماً فراهم میکنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمیکند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. همچنین مردم شهرها و روستاهای شرق گیلان در شب یلدا هنگام بریدن هندوانه شعری را با مضمون «امشب شب چله / خانم جیر (زیر) پله / چاقو بزنیم / هندانه کله (سر)» میخوانند.در میان برخی مردم و جوانان دم بخت این استان مرسوم است که در شب یلدا فال هندانه پوس (پوست هندوانه) میگیرند. برای گرفتن این فال، هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم میکنند و هر چهار پوست را به پشت سر خود میاندازند. در این میان، چهار حالت پیش میآید، اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است. اگر سه قاچ سبز و یک قاچ سفید بیفتد، نیت آن خوب است، اگر سه قاچ سفید و یک قاچ سبز باشد، نیت بد است. اگر هر چهار قاچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد، به معنای خیلی بد است.
آذربایجان
نواحی شمالی ایران از جمله آذربایجان شرقی و غربی از جمله نقاط بسیار مهم در کشور هستند و شب یلدا در این استان ها از آیین ویژه ای برخوردار است. در شب یلدا مردم آذربایجان مشغول خوردن هندوانه چله می شوند و غالبا اولین ضربه چاقو را ریش سفید مجلس به هندوانه می زند. او در هنگام این کار جمله قادا بلامیزی بو گئجه کسدوخ (بلایای خودمان را امروز بریدیم) می گویند. در آذربایجان نیز مانند خراسان طبق های شب چله ای که با کادوهای مختلف پر شده است از طرف خانواده داماد برای خانواده عروس فرستاده می شود.
اصفهان
این استان دارای آیین بسیار خاصی در پذیرایی از شب چله دارد به طوری که آن را به دوبخش مذکر و مونث تقسیم می کنند. اصفهانی ها در طول سال و زمستان دو شب چله را تجربه می کنند که اولی چله زری نام دارد و از اول دی تا بهمن اداه دارد. دومین شب چله به نام عمو چله شناخته می شود و از 10 بهمن تا سی ام ادامه دارد. در این شب ها اصفهانی ها دور هم جمع شده و بازی های مختلف وساده انجام می دهند. همچنین خانم های اصفهانی در این شب سفره ای را به نام سفره شب چله پهن می کنند که در آن انواع تنقلات و میوه ها وجود دارد.
فارس
استان فارس و شهر شیراز از جمله شهرهای ایران است که آداب خاص و جالبی برای شب یلدا دارند. در این شب افراد فامیل دور هم جمع می شوند و با خوردن میوه و آجیل های مخصوص که از انجیر، قصیک، خرک، برنجک و … تشکیل شده است شب را به صبح می رسانند. یکی از مراسم هایی که در شب یلدا و در میان خانم ها انجام می شود فال کلوک است. کلوک یک کوزه بزرگ با دهانه گشاد است که در این شب خانم های نشانه خاصی را در کوزه می اندازند و سپس یک دختر چه می آید و نشانه ای را از داخل کوزه خارج می کنند و سپس فردی به صورت فال شعری از حافظ می خواند. هر کس از شعری که برایش خوانده شده متوجه فالش می شود.
استان قزوین
مردم استان قزوین نیز همچون دیگر هموطنان ایرانی، این آیین کهن را با رفتن به خانه بزرگ ترها می گذرانند. به عقیده بزرگ ترها آوردن میوه های مختلف خشک و تر و میوه های سرخ فام که به شب چره معروف است، همراه با خوراکی های دیگر شگون داشته و زمستان پر برکتی را نوید می دهد. در بعضی مواقع که مادر بزرگ ها در آوردن تنقلات تاخیر می کنند کوچکترها شعر هر که نیارد شب چره – انباری اش موش بچره سر می دهند، که مادربزرگ در آوردن شب چره تعجیل می کند. دراین شب اغلب مردم قزوین با خوردن سبزی پلو با ماهی دودی و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجیل مشگل کشا و انجیر خشک، شب نشینی خود را به اولین صبح زمستانی گره می زنند.
به عقیده مادر بزرگ های قزوینی اگر در این شب ننه سرما گریه کند باران می بارد، اگر پنبه های لحاف بیرون بریزد برف می آید و اگر گردنبند مراوریدش پاره شود تگرگ می آید. یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا فرستادن خونچه چله از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است. در این خونچه برای عروس پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع میوه مثل گلابی هندوانه، خربزه، سیب، به با تزئینات خاصی فرستاده می شود.