پروتز زانو چیست و چه زمانی نیاز به جراحی داریم؟

مقدمه

زانو یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که هر روز در فعالیت‌هایی مثل راه رفتن، نشستن، دویدن و حتی ایستادن تحت فشار زیادی قرار می‌گیرد. وقتی این مفصل دچار آسیب‌های شدید یا بیماری‌های تخریبی شود، کیفیت زندگی فرد به‌طور قابل‌توجهی افت می‌کند. درد مداوم، محدودیت حرکتی و ناتوانی در انجام کارهای ساده روزمره می‌توانند زندگی را بسیار دشوار کنند. در چنین شرایطی، پزشکان روش‌های مختلف درمانی را پیشنهاد می‌دهند؛ از دارو و فیزیوتراپی گرفته تا تزریق‌های داخل مفصل. اما وقتی این درمان‌ها جوابگو نباشند، گزینه‌ی اصلی باقی‌مانده جراحی تعویض مفصل زانو یا پروتز زانو است.

پروتز زانو چیست؟

پروتز زانو یا همان مفصل مصنوعی زانو وسیله‌ای است که به جای بخش‌های آسیب‌دیده مفصل طبیعی قرار داده می‌شود. هدف اصلی این وسیله، بازگرداندن توانایی حرکت طبیعی، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیماران است

 

این پروتزها معمولاً از ترکیب موادی ساخته می‌شوند که بیشترین شباهت عملکردی را به مفصل طبیعی داشته باشند. رایج‌ترین متریال‌ها عبارتند از:

• آلیاژهای فلزی مثل تیتانیوم یا کبالت-کروم برای بخش‌های تحمل‌کننده وزن
• پلی‌اتیلن با دوام بالا برای سطوح لغزشی
• سرامیک‌های پزشکی در برخی مدل‌ها برای کاهش سایش

ساختار پروتز معمولاً شامل سه بخش اصلی است:

1. بخش فلزی که به استخوان ران متصل می‌شود.
2. بخش فلزی یا پلاستیکی که به استخوان ساق پا (تیبیا) متصل می‌گردد.
3. یک لایه لغزشی (معمولاً از پلی‌اتیلن) که بین دو بخش قرار دارد و حرکت نرم زانو را ممکن می‌سازد.

چه کسانی به پروتز زانو نیاز پیدا می‌کنند؟

پروتز زانو برای همه‌ی بیماران گزینه‌ی اول نیست. بیشتر اوقات ابتدا روش‌های محافظه‌کارانه امتحان می‌شوند. اما در موارد زیر احتمالاً جراحی لازم خواهد بود:

• آرتروز یا استئوآرتریت پیشرفته: رایج‌ترین دلیل تعویض مفصل زانو.
• روماتیسم مفصلی: بیماری خودایمنی که باعث التهاب و تخریب غضروف می‌شود.
• آسیب‌های شدید ناشی از تصادف یا ضربه: گاهی مفصل به حدی آسیب می‌بیند که ترمیم آن ممکن نیست.
• بدشکلی زانو: انحراف‌های شدید مثل پای پرانتزی یا ضربدری.
• ناتوانی در انجام فعالیت‌های ساده: مثل بالا رفتن از پله یا راه رفتن بدون کمک.

علائم هشداردهنده نیاز به جراحی پروتز زانو

این علائم به‌ویژه زمانی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند که زندگی روزانه‌ی بیمار را مختل کرده باشند.

 

دلایل اصلی بروز مشکلات زانو

عوامل زیادی می‌توانند در تخریب مفصل زانو نقش داشته باشند. برخی از مهم‌ترین دلایل عبارتند از:

• افزایش سن: با بالا رفتن سن، غضروف‌ها فرسوده می‌شوند.
• چاقی: وزن زیاد فشار بیشتری به مفصل وارد می‌کند.
• فعالیت‌های سنگین ورزشی یا شغلی: زانو بیش از حد تحت فشار قرار می‌گیرد.
• سابقه خانوادگی آرتروز: ژنتیک هم می‌تواند نقش مهمی داشته باشد.
• آسیب‌های قدیمی: شکستگی‌ها یا پارگی رباط‌ها ممکن است در آینده زمینه‌ساز آرتروز شوند.

انواع پروتز زانو

پروتزها با توجه به نوع آسیب مفصل و شرایط بیمار، انواع مختلفی دارند. شناخت این دسته‌بندی‌ها به بیماران کمک می‌کند بدانند چرا پزشک یک مدل خاص را برایشان انتخاب کرده است.

۱. پروتز کامل زانو (Total Knee Replacement)

در این روش کل مفصل زانو جایگزین می‌شود. بیشتر برای بیمارانی که آرتروز پیشرفته دارند یا مفصل کاملاً تخریب شده مناسب است.

۲. پروتز نیمه یا جزئی زانو (Partial Knee Replacement)

اگر تخریب فقط در یک بخش از مفصل باشد (مثلاً قسمت داخلی یا خارجی)، جراح تنها همان قسمت را تعویض می‌کند. این روش معمولاً با برش‌های کوچک‌تر انجام می‌شود.

۳. پروتز ثابت (Fixed Bearing)

در این مدل بخش‌های فلزی و پلاستیکی پروتز نسبت به هم حرکت نمی‌کنند و پایداری بالاتری دارند. برای بیماران مسن و کم‌تحرک بیشتر استفاده می‌شود.

۴. پروتز متحرک (Mobile Bearing)

در این نوع، سطح پلی‌اتیلنی می‌تواند حرکت کند و آزادی بیشتری به زانو می‌دهد. معمولاً برای بیماران جوان‌تر یا فعال‌تر توصیه می‌شود.

جدول مقایسه انواع پروتز زانو

مراحل جراحی پروتز زانو

فرایند جراحی پروتز زانو شامل چند گام اساسی است که با دقت بالا توسط تیم پزشکی انجام می‌شود:

1. آمادگی پیش از عمل

• بررسی کامل سابقه پزشکی بیمار
• انجام آزمایش خون و تصویربرداری (X-ray یا MRI)
• مشاوره درباره نوع پروتز و ریسک‌های احتمالی

بیهوشی و شروع عمل

• جراحی معمولاً تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی انجام می‌شود.

برداشتن بافت‌های آسیب‌دیده

• جراح بخش‌های تخریب‌شده استخوان و غضروف را برمی‌دارد.

قرار دادن پروتز

• اجزای فلزی و پلاستیکی جایگزین بخش‌های برداشته‌شده می‌شوند.
• پروتز به کمک سیمان استخوانی یا تکنیک‌های بدون سیمان ثابت می‌گردد.

بستن زانو و پانسمان

• پس از قرار گرفتن پروتز، محل جراحی بخیه و پانسمان می‌شود.

دوران نقاهت در بیمارستان

• بیمار معمولاً ۲ تا ۵ روز در بیمارستان می‌ماند.

چه کسانی کاندیدای مناسب برای پروتز زانو هستند؟

همه‌ی بیمارانی که درد زانو دارند به جراحی نیاز پیدا نمی‌کنند. معمولاً کاندیدای این عمل شرایط زیر را دارند:

• افراد بالای ۵۰ سال که آرتروز یا تخریب شدید مفصل دارند.
• بیمارانی که روش‌های غیرجراحی مثل دارو یا فیزیوتراپی را امتحان کرده‌اند اما نتیجه نگرفته‌اند.
• کسانی که تغییر شکل واضح زانو دارند (مثل پای پرانتزی یا ضربدری).
• بیمارانی که درد شدید مانع فعالیت‌های روزانه آن‌ها شده است.
• کسانی که حتی در حالت استراحت هم درد دارند.

اهمیت انتخاب صحیح پروتز و روش جراحی

یکی از عوامل مهم موفقیت این عمل، انتخاب نوع پروتز متناسب با شرایط بیمار است. علاوه بر آن، تکنیک جراحی و تجربه جراح در نتیجه‌ی نهایی نقش مهمی دارد. انتخاب نادرست می‌تواند منجر به کاهش طول عمر پروتز یا بروز عوارض زودهنگام شود.

طول عمر پروتز زانو

پروتزهای زانو به‌طور متوسط بین ۱۵ تا ۲۰ سال دوام دارند. عواملی مانند وزن بدن، نوع فعالیت، کیفیت پروتز و میزان پایبندی بیمار به توصیه‌های توانبخشی تأثیر زیادی بر طول عمر آن دارند. بیمارانی که فعالیت‌های سبک مثل پیاده‌روی انجام می‌دهند و وزن متعادل دارند، معمولاً مدت بیشتری بدون مشکل از پروتز خود استفاده می‌کنند.

هزینه جراحی پروتز زانو

هزینه این جراحی بسته به کشور، بیمارستان، نوع پروتز و شرایط بیمار متغیر است. در ایران میانگین هزینه در مراکز خصوصی بین ۸۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان گزارش می‌شود. در خارج از کشور، هزینه ممکن است از ۱۵ هزار دلار شروع شود. همچنین باید هزینه‌های جانبی مثل دارو، فیزیوتراپی و جلسات کنترل پس از عمل را در نظر گرفت.

عوارض احتمالی

مانند هر عمل جراحی، پروتز زانو هم می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد؛ از جمله:

• عفونت در محل جراحی
• لخته خون در پا
• شل شدن پروتز پس از چند سال
• درد یا محدودیت حرکتی

با مراقبت‌های صحیح و پیگیری منظم، بیشتر این مشکلات قابل پیشگیری یا درمان هستند.

جمع‌بندی

پروتز زانو از سامان ارتوپد را میتوانید دنبال کنید چراکه یک راهکار مؤثر برای بازگرداندن کیفیت زندگی به بیماران مبتلا به آرتروز یا آسیب‌های شدید زانو است. آگاهی از علائم، شناخت انواع پروتز و اطلاع از هزینه‌ها و عوارض احتمالی به بیماران کمک می‌کند تصمیمی آگاهانه و مطمئن بگیرند.