فوبیا چیست؛ آشنایی با انواع اختلال هراس و راههای درمان آن
فوبیا چیست؛ آشنایی با انواع اختلال هراس و راههای درمان آن
از ایستادن در ارتفاع حتی اگر بدانید امن است و آسیبی بهتان نمیرسد میترسید؟ از عنکبوت یا بعضی از حشرات چطور؟ از فضای بسته؟ یا صدای خاصی. اگر احساس میکنید که ترس شما دلیل منطقی ندارد و با در معرض قرار گرفتن با آن ترس حالتان دگرپون میشود احتمالا مبتلا به فوبیا از آن شی یا موقعیت هستید. نترسید. فوبیا هم راه درمان و کنترل دارد . خیلی از فوبیایها اختلالی در زندگی انسان ایجاد نمیکند اما بعضی از انواع فوبیا زندگی شخصی انسان را دچار اختلال میکند. فوبیاها در دسته اختلالات اضطرابی دسته‌بندی شده و بسیار شایع هستند. انجمن روانپزشکی آمریکا گزارش کرده است که سالانه تا 8 درصد از بزرگ‌سالان آمریکایی از یکی از انواع فوبیاها رنج می‌برند.
فرق بین ترس عادی و فوبیا چیست؟
ترس اساساً یک واکنش عادی انسانها هنگام مواجهه با خطر است. این واکنش هدف محافظتی دارد. هنگام مواجهه با خطر، سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح هورمون آدرنالین واکنش «مبارزه یا فرار» را فعال می‌سازد. تجمع آدرنالین انسان را آماده می‌سازد تا در برابر تهدید، مبارزه یا فرار کند. هم‌چنین آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب و جریان بیشتر خون در عضلات بدن میشود و در نتیجه فرد می‌تواند در شرایط اضطراریهتر عکس‌العمل نشان دهد. به علاوه در این حالت قند خون نیز بالا می‌رود و در نتیجه انرژی بدن بیشتر میشود. در چنین شرایطی، جسم و روان گوش به زنگ و آماده‌ی عمل است. پس در موقعیت‌های خطرناک، ترس یک واکنش طبیعی و حتی مفید و نجات‌دهنده است.
از سوی دیگر، فوبیا ترس بیمارگونه‌ای است که به شدت مبالغه‌آمیز و حتی توهمی است؛ به عبارت دیگر، مقدار ترسی که تجربه میشود متناسب با آن چه سبب ترس شده نیست و این نه تنها مفید و نجات‌دهنده نیست، بلکه سبب محدودیت فعالیت‌های فرد شده و بر زندگی روزمرۀ او تأثیر منفی به جا می‌گذارد. از نظر تخصصی، فوبیاها را می‌توان به سه دسته‌ی عمده تقسیم کرد:
اول: فوبیاهای خاص
شامل ترس غیرمنطقی و نامعقول از یک موضوع یا موقعیت خاص است.
فوبیاهای خاص به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
الف- ترس از حیوانات: ترس شدیدی که علت آن یک حیوان یا حشره باشد مانند ترس از مار، عنکبوت، ترس از جوندگان، ترس از سگ و امثال آن.
ب- ترس از عوامل طبیعی: مانند ترس از طوفان، ترس از آب، ترس از تاریکی، ترس از بلندی و غیره.
ج- ترس‌های مرتبط با زخم و خون: ترس شدید از مشاهدۀ زخم، تزریق، خون و غیره.
د- ترس‌های موقعیتی: مانند ترس از دندانپزشک، ترس از مکان‌های بسته، ترس از آسانسور، پرواز، تونل، پل، ترس از مرگ، خفگی، بیماری، و امثال آن.
ه- ترس‌های دیگر: ترس‌های چون افتادن از بلندی، ترس شدید از صداهای بلند، و ترس از دیدن دلقک‌ها در این بخش قرار می‌گیرند.
فوبیاهای خاص بسیار شایع هستند و معمولاً از دوران کودکی یا نوجوانی آغاز می‌شوند. حدود 50 درصد آن‌ها هم طی مدت پنج سال خودبه‌خود برطرف می‌شوند.
Phobias
دوم: فوبیاهای اجتماعی
این فوبیا به نام ترس از جمع نیز خوانده‌شده و عبارت از داشتن ترس شدید و فلج‌کننده از موقعیت‌های اجتماعی است. چنین افراد به شدت کم جرئت بوده ، در برابر دیگران دست‌پاچه شده و بسیار خجالت می‌کشند. ترس از صحبت کردن در اجتماع معمول‌ترین نوع این فوبیا است.
دانشمندان بر این باورند که این اختلال به علت مشکل غده‌ای در مغز به نام آمیگدالا به وجود می‌آید. این غده در مرکز مغز وجود دارد و وظیفه‌ی آن کنترل ترس است. هم چنان مطالعات روی حیوانات این احتمال را به وجود آورده که ترس اجتماعی می‌تواند ژنتیک باشد. عده‌ی دیگری از دانشمندان علت را حساس بودن، نارضایتی‌ها و فشارهای روانی می‌دانند.
سوم: فوبیا از مکان‌های باز
ترس بیمارگونه از مکان‌های عمومی و مکان‌های باز است که پیشرفت آن منجر به «حملۀ وحشت‌زدگی» میشود. این افراد از بودن در مکان‌هایی که فرار از آن جا مشکل است یا امکان کمک‌رسانی فوری به آن جا نیست، می‌ترسند. چنین افرادی از حضور در مکان‌های شلوغ مثل مراکز خرید، سالن‌های تئاتر یا سینما‌ها اجتناب می‌کنند. حتی ایستادن در صف نیز ترس آن‌ها را تحریک میکند. هم‌چنین احتمالاً از سوارشدن در اتوبوس، هواپیما، قطار و وسایل دیگر دوری می‌کنند. در موارد شدیدتر بیمار صِرفاً در خانه احساس امنیت و آرامش میکند.
شکایات و نشانه‌های فوبیاها
علائم جسمی فوبیا با نشانه‌های واکنش «مبارزه یا فرار» بدن در رویارویی با یک خطر واقعی، یکسان است. شدت اضطراب و ترس می‌تواند از یک دلهره و ترس متوسط تا یک حمله «وحشت‌زدگی» متفاوت باشد.
علائم شایع فوبیا عبارت‌اند از:
نفس‌تنگی یا احساس خفگی
تپش قلب
درد یا ناراحتی در قفس سینه
عرق
تهوع و سرگیجه
ترس از دست دادن کنترل
کرختی و سوزن سوزن شدن تمام بدن
درمان فوبیاها
یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان فوبیاهای خاص، روش درمانی رفتاری-شناختی است که طی آن از یک شیوه‌ی حساسیت‌زدایی به کار گرفته میشود. در این شیوه، فرد را با یک روش حساب‌شده و مصون در معرض موضوع یا موقعیتی که از آن ترس دارد، قرار می‌دهند که معمول‌ترین آن شیوه حساسیت‌زدایی تدریجی است. مثلاً فرد با کمک دکتر یا درمانگر نخست در ذهن و با کمک قوه‌ی تخیل و سپس در واقعیت با عامل ترس مواجه میشود.
به عنوان مثال، اگر فردی از عنکبوت ترس دارد، از او می‌خواهند تا ابتدا آن را در ذهن مجسم کند، سپس عکس‌هایی از عنکبوت را ببیند، و سرانجام در واقعیت به یک عنکبوت نگاه کند. البته بین این مراحل، به اندازۀ کافی فاصله در نظر گرفته میشود. هم‌چنین این روش توأم با تکنیکهای آرام‌بخش اجراشده و از سوی روان‌درمانگر حمایت و کنترل می‌گردد.
با تکرار این تجربه، فرد درمی‌یابد که اگر چه آن موقعیت ناخوشایند است، اما زیان‌بار نیست و با هر بار در معرض عامل ترس قرار گرفتن احساس کنترل بر آن ترس در فرد بیشتر میشود و این احساس کنترل کردن موقعیت و خود، مهم‌ترین دستاورد این شیوه است.
نوع دیگر حساسیت‌زدایی، شیوه‌ی یادگیری و مشارکت است. در این شیوه نیز درمانگر روش‌های صحیح و مناسب برخورد با موضوع ترس را به بیمار نشان می‌دهد و به این ترتیب فرد را ترغیب به انجام همان کارها میکند. البته در نظر گرفتن تفاوتهای فرهنگ و شدت اختلال در انتخاب روش مداوا و گرفتن نتیجۀ مثبت از آن ممکن است مفید باشد.
در درمان فوبیاهای خاص به ندرت از داروها استفاده میشود؛ اما اگر فرد برای رویارویی با موضوع یا موقعیت ترس‌آور، بسیار مضطرب باشد احتمالاً برای آرام‌سازی او و کمک به فرآیند مداوا، داروی ضد اضطراب تجویز میشود.