بیماری های مرتبط با غده تیروئید را بهتر بشناسیم
غده تیروئید یکی از بزرگترین و مهمترین غدد اندوکراین بدن است که از فرورفتگی کف حلق به وجود میآید. غده تیروئید رگهای خونی فراوانی داشته و حجم بالایی از برون ده قلب را به خود اختصاص میدهد. غده تیروئید دارای دو وظیفه اصلی و حیاتی بدن است. نخستین نقش این غده، ترشح هورمونهای تیروئیدی و تنظیم سطح متابولیسم بافتها بواسطه این هورمونها و دومین نقش حیاتی این غده، مصرف اکسیژن در سلولهای بدن بواسطه هورمونهای تیروئیدی است. مصرف اکسیژن در سلولها به متابولیسم چربی و کربوهیدراتها کمک کرده و در رشد و نمو تأثیرات به سزایی خواهد داشت. باید خاطر نشان کرد یکی دیگر از وظایف اصلی غده تیروئید که کمتر به آن پرداخته میشود، ترشح هورمون کلسی تونین و تنظیم میزان کلسیم موجود در گردش خون بواسطه این هورمون است.
هورمونهای اصلی ترشح شده بوسیله غده تیروئید
هورمون تیروکسین (T4) و تری یدوتیروزین (T3) از هورمونهای اصلی ترشح شده توسط غده تیروئید هستند که اعمال بیولوژیکی بسیاری را بر عهده دارند. ید، ماده خام ضروری جهت سنتز هورمونهای تیروئیدی است. توجه داشته باشید مقدار حداقل دریافتی ید روزانه به منظور حفظ عملکرد طبیعی غده تیروئید در یک فرد سالم و بالغ 150 میلیگرم است. سطح پلاسمایی طبیعی ید در بدن حدود 3/0 میلیگرم در دسی لیتر است. مقدار مورد نیاز از این ماده به منظور ساخت هورمونها توسط غده تیروئید برداشت شده و مازاد آن در بدن توسط کلیهها دفع خواهد شد. هورمونهای تیروئیدی در طی یک فرآیند پیچیده در سلولهای تیروئیدی ترشح شده و در صورت حذف کامل ید از رژیم غذایی، این هورمون تا 2 ماه در حد طبیعی باقی خواهد ماند.
اثرات بیولوژیک هورمونهای غده تیروئید
هورمونهای تیروئیدی منجر به افزایش ضربان قلب و نیروی انقباضی قلب شده و ترشح شیرههای گوارشی و حرکات لوله گوارش را نیز افزایش داده و کنترل مینمایند. هورمونهای تیروئیدی سرعت انجام اعمال مغزی را افزایش داده و قدرت انقباضات عضلانی را تا حد بسیار زیادی افزایش خواهد داد. امروزه بیماریها و مشکلات تیروئیدی یکی از عارضههای شایع مربوط به غده تیروئید هستند که به دلیل سبک زندگی و استرسهای مکرر و روزمره در حال گسترش و افزایش هستند. کمکاری و پرکاری تیروئید از جمله بیماریها و اختلالات شایع تیروئیدی میباشند که در جمعیت زنان دو برابر مردان مشاهده شده و دلایل متفاوتی دارند.
کمکاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)
کمکاری تیروئید به کاهش ترشح هورمونهای تیروئیدی گفته میشود. این عارضه به دلیل بیماریهای خود ایمنی (حمله سیستم ایمنی به غده تیروئید) و کمبود ید در بدن ایجاد میگردد. به شکل کلی میتوان عوامل ایجاد کننده کمکاری تیروئید را در چند دسته تقسیم بندی نمود که عبارتند از:
- بیماریهای خود ایمنی
- درمان با ید رادیواکتیو
- جراحی برای درمان پرکاری تیروئید
- کمبود ید در رژیم غذایی
- کاهش فعالیت غده هیپوفیز
- مصرف داروهایی مانند لیتیوم
- افزایش سن
- درمان با اشعه ایکس
- چاقی
علائم شایع کمکاری تیروئید
- کاهش تحمل سرما
- کاهش اشتها
- یبوست
- رشد کردن موهای زبر و خشن
- کاهش و نامنظم شدن ضربان قلب
- افزایش وزن بیمورد
- بیحالی، احساس رخوت و کمبود انرژی
- خوابآلودگی شدید و دردهای قولنجی و ناراحت کننده در عضلات بدن بویژه پاها
- خشن شدن صدا
- کاهش میل جنسی و اختلالات قاعدگی (افزایش خونریزی، افزایش دفعات خونریزی و یا قطع کامل خونریزی)
- مشکلات روحی روانی بویژه افسردگی و مشکلات خلقی
- ایجاد پف و یک حالت آویزان شدگی در زیر چشمها
راه تشخیص بیماریهای تیروئیدی
از اصلیترین راههای تشخیص بیماریهای غده تیروئید، توجه به علائم بالینی و مراجعه به موقع به پزشک است. انجام آزمایش خون و بررسی هورمونهای T4، T3 و TSH از اصلیترین و مهمترین راههای تشخیص مشکلات غده تیروئید هستند.
درمان کمکاری تیروئید
دارو درمانی از جمله راههای اصلی و بسیار مؤثر در درمان مشکلات غده تیروئید از جمله کمکاری این غده است.
-
لووتیروکسین
از جمله داروهای شایع و مورد استفاده در درمان کمکاری تیروئید و عوارض ناشی از آن این دارو میباشد که به شکل قرص 1/0 میلیگرم به بیمار تجویز میشود. این دارو به شکل ناشتا قبل از صبحانه قدرت جذب و اثربخشی بیشتری خواهد داشت. در سالهای اخیر از این قرص به عنوان داروی لاغری استفاده میگردید، اما نتایج حاصل از تحقیقات مختلف نشان دادند که این دارو در افراد سالم (با عملکرد طبیعی تیروئید) هیچ تأثیری در روند کاهش وزن و لاغری نداشته، بلکه عوارض جانبی نیز ایجاد خواهد نمود. از جمله عوارض شایع این قرص میتوان سردرد، تهوع، احساس درد مختصر در معده و بیاشتهایی را نام برد.
-
لووتیرونین
دیگر داروی مورد استفاده در درمان این عارضه، قرص 025/0 میلیگرم لووتیرونین است. این قرص نیز در صورت ناشتا بودن تأثیرات بیشتری داشته و نیمه عمر کوتاهتری نسبت به لووتیروکسین دارد. باید توجه داشت رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی سبک و یک ورزش مناسب و اجتناب از استرسهای روزمره و مکرر در کنار دارو درمانی تأثیر بسیار زیادی بر بهبود این عارضه و علائم ناشی از آن خواهد داشت. مصرف ید، روی و سلنیوم از توصیههای تغذیهای رژیم غذایی این افراد و اجتناب از مصرف سبزیجات مانند کلم، دانه سویا، دانههای آجیل و مواد غذایی فرآوری شده از پرهیزهای غذایی این بیماران هستند.
پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم)
پرکاری تیروئید به افزایش ترشح هورمونهای تیروئیدی گفته میشود. به شکل کلی میتوان عامل ایجاد کننده پرکاری تیروئید را در چند دسته تقسیمبندی نمود که عبارتند از :
- اختلالات و بیماریهای خود ایمنی
- تومورهای تیروئیدی
- التهاب غده تیروئید
- سابقه خانوادگی پرکاری تیروئید
- استرسهای فراوان
- جنسیت
علائم شایع پرکاری تیروئید
- احساس گرما یا داغی در بدن در اکثر مواقع
- تعریق بیش از حد
- لرزش خفیف تا شدید عضلانی
- افزایش شدید ضربان قلب
- بیقراری، اضطراب و بیخوابی
- کاهش وزن بیدلیل
- ریزش مو
- اسهال و دردهای شکمی
- بزرگ شدن غده تیروئید در برخی موارد
- بیرون زدگی چشمها
درمان پرکاری تیروئید
داروهای مورد استفاده در بهبود و درمان این عارضه عبارتند از:
-
متی مازول
از جمله داروهای رایج و مورد استفاده در درمان این عارضه، قرصهای 5 میلیگرم متی مازول است. این دارو پس از صرف غذا با شکم پر مصرف شده و عوارض جانبی خاصی به دنبال ندارد. مصرف بیرویه و سرخود این دارو میتواند وضعیت بیمار را به سمت کمکاری تیروئید شیفت بدهد.
-
پروپیل تیواوراسیل
این قرص به شکل 50 میلی گرم به بیمار تجویز شده و عوارض جانبی بسیار کمی دارد. معمولا در پرکاریهای ناشی از بارداری از این قرص استفاده خواهد شد.