انواع کبد چرب و راه های درمان آن را بشناسیم
کبد چرب یکی از مشکلات و معضلات بزرگ و آسیب زننده جامعه امروزی بشر به شمار می آید. این عارضه پیش درآمد بسیاری از مشکلات بزرگ تر مانند سیروز کبدی و سرطان کبد بوده و به دلایل مختلفی ایجاد می گردد. در این مقاله قصد داریم کبد را بهتر شناخته و به بررسی دلایل، علائم بالینی و درمان های کبد چرب بپردازیم.
کبد، بزرگ ترین عضو بدن است
کبد بزرگترین عضو بدن است که وزنی حدود 5/1 کیلوگرم داشته و دارای واحدهای عملکردی به نام لوبول های کبدی است. کبد یک عضو مستقل بوده و در انجام وظایف خود بسیار منظم و دقیق عمل می نماید. تصفیه خون، متابولیسم پروتوئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها، سم زدایی و متابولیزه کردن داروها، تشکیل صفرا و کمک به هضم و جذب چربی ها، ذخیره سازی قند، چربی، ویتامین ها و سنتز فاکتورهای مؤثر در انعقاد خون از جمله وظایف اصلی و بسیار مهم کبد هستند. 27 درصد برون ده قلبی توسط ورید پورت و شریان کبدی وارد کبد شده و این عضو بزرگ را خونرسانی می نماید. کبد دارای جریان خون بسیار زیاد و مقاومت عروقی کمتر است.
کبد به عنوان یک منبع ذخیره کننده خون
کبد یکی از ارگان های حیاتی و مهم در بدن انسان است که توانایی قرض دادن خون به اندام های دیگر بدن را داشته و می تواند با متسع کردن وریدهای خود، نیم تا یک لیتر خون اضافی را به سایر اندام های بدن مانند عضلات و دستگاه گوارشی روانه نماید.
کبد محلی برای ذخیره سازی ویتامین ها و مواد معدنی
کبد محلی به منظور ذخیره سازی ویتامین ها و مواد معدنی مانند آهن است. ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین A و D و یکی از ویتامین های خانواده ب، یعنی B12 در کبد ذخیره شده و در مواقع نیاز به جریان خون آزاد می شوند. آهن و اشکال مختلف آن بویژه فریتین در کبد ذخیره سازی شده و هنگامی که آهن در مایعات گردش خون به سطح بسیار پایینی رسید، به جریان خون آزاد می شوند.
قدرت متابولیزه کردن کبد
کبد ارگان بسیار مهمی در دفع و متابولیزه کردن داروها و مواد شیمیایی راه یافته به بدن مانند اکسیدان ها و نگهدارنده های صنعتی است. تمامی هورمون های استروئیدی، تیروئیدی و برخی از هورمون های آمینو اسیدی در سلول های کبدی دستخوش تغییرات بیوشمیایی شده و از بدن دفع می گردند. مواد معدنی و ویتامین های انباشته شده در بدن نیز از راه کبد متابولیزه می گردند، به همین خاطر مصرف بی رویه و بیش از حد این مکمل ها بسیار آسیب زننده و خطرناک خواهد بود.
ترشح صفرا و نمک های صفراوی از کبد
سنتز و ترشح صفرا به جریان خون از دیگر وظایف و خدمات اصلی کبد به شمار می آید که در روندهای هضمی و جذبی لوله گوارش نقش ویژه و غیر قابل اغماضی دارد. بیلی روبین و بیلی وردین از ترکیبات اصلی ایجاد شده به دنبال تجزیه هموگلوبین ها هستند که در صفرا آزاد شده و به روده ها و کلیه ها منتقل می گردند. این دو ماده دستخوش تغییرات آنزیمی و بیوشیمیایی فراوانی شده و مسئول ایجاد رنگ ادرار و مدفوع می باشند.
کبد چرب چیست؟
کبد چرب (Fatty Liver) یکی از اختلالات کبدی است که به دلیل تجمع چربی در سلول های هپاتوسیت رخ می دهد. اینکه گفته می شود کبد چرب به دلیل تجمع چربی بوجود می آید، به این معنا نیست که در کبد هیچ چربی وجود ندارد. کبد یکی از ارگان های حیاتی و بسیار مهم بدن است که میزان بسیار زیادی از چربی و قند را در خود ذخیره کرده و در مواقع لزوم به جریان خون آزاد می نماید. انباشته شدن بیش از حد چربی در سلول های هپاتوسیت کبدی را کبد چرب می نامند که به دو شکل کبد چرب الکلی ( ALD) و کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) تقسیم می شود.
-
کبد چرب الکلی (ALD)
شیوع بیشتری در جوامع شرقی داشته و یکی از دلایل اصلی بروز سرطان های بدخیم کبدی است. مصرف بیش از حد الکل منجر به صدمه دیدن سلول های کبدی شده و هیدرولیز سلول های چربی را با مشکل مواجه می نماید. عدم توانایی سلول های کبدی در شکست سلول های چربی، سبب انباشته شدن و افزایش میزان چربی در سلول ها شده و روند چرب شدن کبد آغاز می گردد. این نوع از کبد چرب با قطع مصرف الکل در مراحل اولیه و مصرف دارو و برخی موارد دیگر در مراحل پیشرفته بهبود یافته و در صورت عدم درمان به موقع مشکلات بسیار زیادی را برای فرد ایجاد می نماید.
-
کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)
به دلایل مختلفی به جز مصرف الکل مانند افزایش وزن، بیماری های ژنتیکی، دیابت، چربی خون بالا، مصرف بیش از حد فست فودها، رژیم غذایی پرچرب و بیش از هر چیز کم تحرکی ایجاد می گردد. در این نوع از بیماری نیز مشکل هیدرولیز سلول های چربی وجود داشته و انباشته شدن ذرات چربی منجر به بروز این مشکل می گردد. کبد چرب غیر الکلی دارای مراحل و به اصطلاح پزشکی گریدهای مختلف است که هرکدام علائم بالینی و درمان های مخصوص به خود را خواهند داشت.
-
گرید 1 کبد چرب غیر الکلی
این مرحله ساده ترین نوع کبد چرب است که معمولا به دلیل داشتن رژیم غذایی ناسالم و مصرف بیش از حد غذاهای پرچرب، فست فود و نوشیدنی های گازدار ایجاد می گردد. این مرحله از بیماری، پیشرفت سریعی داشته و اگر به موقع درمان نشود، پیش درآمدی بر ایجاد مراحل بعدی این عارضه خواهد بود. رعایت رژیم غذایی و داشتن یک فعالیت سبک از راهکارهای اصلی در درمان این مرحله از کبد چرب هستند.
-
گرید 2 کبد چرب غیر الکلی
این مرحله از بیماری پیشرقته تر است و خطرات جدی تر را به بیمار تحمیل می نماید. رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن و چاقی، داشتن یک فعالیت بدنی نسبتاً سنگین و مصرف دمنوش ها و داروهای گیاهی از راهکارهای پیشگیری و درمان این مرحله از بیماری هستند.
-
گرید 3 کبد چرب غیر الکلی
این مرحله از بیماری بسیار خطرناک است و احتیاج به درمان های جدی دارویی تحت نظر پزشک متخصص گوارش و کبد دارد.
-
گرید 4 کبد چرب غیر الکلی
این مرحله تقریباً برابر با سیروز کبدی است و در مراحل شدید احتیاج به پیوند کبدی خواهد داشت. انباشت بیش از حد چربی در سلول های کبدی منجر به انهدام و از بین رفتن سلول های پارانشیمی کبد شده و آرام آرام بافت فیبری جایگزین این سلول ها می گردند. بافت فیبری رشدی پیشرونده و مخرب داشته و می تواند در اطراف رگ های خونی موجود در کبد چنبره زده و آن ها را تنگ و در مراحل شدیدتر، کاملاً مسدود نمایند. این انسداد جریان خون رسانی به کبد و گردش خون گوارشی در سیستم باب کبدی را مختل کرده و منجر به بروز سیروز کبدی و مشکلات ایجاد شده به دنبال آن می شود. کبد به عنوان یک سیستم دفاعی در برابر باکتری های روده عمل کرده و می تواند باکتری های موجود در گردش خون روده را از بین برده و از ورد آن ها به گردش خون سیستمیک جلوگیری نماید.
-
کبد چرب دوره بارداری
یکی دیگر از انواع این بیماری، کبد چرب دوره بارداری است. این نوع از کبد چرب شیوع کمتری داشته و به دلیل تغییرات هورمونی در این دوره ایجاد می گردد. کبد چرب دوره بارداری تأثیرات بسیار خطرناکی بر جنین و مادر داشته و می تواند منجر به ایجاد زایمان زودرس، سقط جنین و خونریزی شدید شود. این عارضه در ماه های پایانی این دوره رخ داده و دارای علائم بالینی مانند تهوع، استفراغ، دل درد، بی حالی، سردرد و گیجی است.
علائم بالینی کبد چرب
- احساس بی حالی، ضعف عمومی و خستگی مداوم
- بی اشتهایی و کاهش وزن
- حالت تهوع و در برخی موارد استفراغ
- درد خفیف تا شدید در سمت راست قسمت فوقانی شکم
- احساس گیجی، عدم تمرکز و کلافگی از علائم اولیه این بیماری هستند.
- زردی رنگ پوست و سفیدی چشم ها، بزرگ شدن شکم، مشکلات پوستی و از دست دادن هوشیاری از جمله علائم ایجاد شده در مراحل پیشرفته این بیماری هستند.
درمان های کبد چرب
از اصلی ترین درمان های اولیه در پیشگیری از پیشرفت این بیماری و درمان آن، ورزش و کنار گذاشتن بی تحرکی است. ورزش و فعالیت بدنی می تواند چربی های انباشته شده از کبد را بیرون کشیده و با تنظیم چربی خون، قند خون و افزایش جریان خون رسانی به سلول های کبدی این عارضه را بهبود بخشیده و از پیشرفت آن جلوگیری نماید.
رژیم غذایی مناسب، کم چرب، کم کالری و سرشار از میوه و سبزیجات آبدار و سبز رنگ، اجتناب از مصرف نوشیدنی های گازدار، قندی و صنعتی و کنار گذاشتن فست فودها از دیگر راه های پیشگیری و درمان این عارضه در مراحل اولیه هستند. اجتناب از مصرف خودسرانه برخی داروها، مکمل ها و از همه مهمتر داروهای استروئیدی به منظور افزایش حجم عضلات از دیگر راهکارهای مؤثر در پیشگیری از پیشرفت این عارضه هستند. درمان های دارویی از اصلی ترین مراحل درمانی کبد چرب هستند که در مراحل پیشرفته این بیماری تحت نظر پزشک متخصص به بیمار تجویز شده و قرص متفورمین، ویتامین E و برخی از داروهای گیاهی از جمله این داروها می باشند.