همه چیز درباره علت و روش های درمان بیماری دیابت

دیابت یکی از بیماری‌های شایع و معضلات بزرگ زندگی امروزی بشر است. مشکلات ایجاد شده به دنبال این بیماری بسیار گسترده بوده و در صورت عدم تشخیص به موقع و درمان سریع هنگام می‌تواند مرگ را همراه داشته باشد. در این مقاله قصد داریم به شکل گام به گام قند خون، هورمون انسولین، عوامل ایجاد کننده این عارضه و پیشگیری از بروز آن را بررسی نموده و به بررسی دقیق‌تر رتینوپاتی و رژیم غذایی مناسب برای این افراد بپردازیم. در ادامه با وبسایت روزگار همراه باشید.

گلوکز یا قند خون چیست؟

بیش از 50 درصد مواد غذایی از کربوهیدرات‌ها تشکیل می‌شوند که مهم‌ترین و اصلی‌ترین آن‌ها، گلوکز است. کربوهیدرات‌ها در دهان و روده کوچک هضم و سپس جذب می‌شوند. گلوکز سوخت اصلی سلول‌های مختلف بدن است. گلوکز پس از ورود به سلول‌ها فسفریله شده و دیگر توان خروج از سلول‌ها را ندارد. گلوکز اضافی به شکل گلیکوژن در کبد و عضلات ذخیره گشته و در مواقع لزوم به جریان خون آزاد می‌شود. میزان گلوکز موجود در خون، پس از صرف وعده‌های غذایی افزایش یافته  و منجر به تحریک ترشح انسولین از سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس پانکراس می‌شود.

هورمون انسولین

هورمون انسولین پروتئینی کوچک با وزن مولکولی 5808 کیلو‌دالتون است. انسولین در سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس سنتز شده و در آن‌جا ذخیره می‌گردد. انسولین پس از ترشح به خون به گیرنده‌هایش متصل شده و منجر به جذب، ذخیره و استفاده سریع بافت‌های بدن از گلوکز می‌گردد. گلوکز بوسیله‌ی هورمون انسولین به مصرف سلول‌های عضلانی و کبدی رسیده و مقدار اضافی آن در کبد ذخیره می‌گردد. این گلوکز ذخیره شده در کبد، ما‌بین وعده‌های غذایی به خون آزاد می‌گردد.

تنظیم غلظت گلوکز خون

در شخص طبیعی و سالم، غلظت گلوکز خون در محدوه 80 تا 90 میلی گرم در دسی لیتر در حالت ناشتا حفظ و کنترل می‌شود. معمولاً این مقدار پس از صرف وعده‌های غذایی به 120 تا 140 میلی گرم افزایش یافته و توسط مکانیسم‌های تنظیمی که مهمترین آن‌ ترشح انسولین است به مقدار طبیعی خود باز می‌گردد.

دیابت قندی (DIABETES MELLITUS)

دیابت یک سندرم اختلال متابولیسم کربوهیدرات، چربی و پروتئین است. این اختلال به دو دلیل عمده یعنی فقدان ترشح انسولین، از دست رفتن حساسیت بافت‌ها به هورمون انسولین و یا کاهش حساسیت گیرنده‌های انسولینی ایجاد می‌گردد. دیابت به دو نوع اصلی دیابت نوع یک و دیابت نوع دو ایجاد می‌گردد.

• دیابت نوع یک

این نوع از دیابت قندی، به دلیل فقدان ترشح هورمون انسولین ایجاد شده و از اینرو به آن دیابت وابسته به انسولین گفته می‌شود.

• دیابت نوع دو

 این نوع از دیابت قندی به دلیل کاهش حساسیت و عکس‌العمل بافت‌ها به هورمون انسولین ایجاد می‌گردد. به این معنی که هورمون انسولین به اندازه ترشح شده و در خون آزاد می‌گردد، اما گیرنده‌های این هورمون در بافت‌های مختلف پاسخی به این هورمون نخواهند داد، از اینرو این حالت را مقاومت به انسولین می‌نامند.

در هر دو نوع دیابت، میزان گلوکز در خون افزایش یافته و مصرف این سوخت توسط سلول‌های بدن به استثنا سلول‌های مغزی کاهش می‌یابد.

دیابت نوع 1 :

همان‌طور که قبلا گفته شد، این نوع از دیابت به دلیل آسیب سلول‌های بتای لوز‌المعده و بیماری‌های مختل کننده ترشح هورمون انسولین ایجاد می‌گردد. توارث یکی از دلایل اصلی ایجاد کننده این نوع از دیابت قندی است که در آن ژن‌های جهش یافته موجب ایجاد دژنراسیون در سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس می‌شوند. عفونت‌های ویروسی، التهاب و اختلالات خود‌ایمنی از جمله دلایل غیر ژنیکی ایجاد کننده دیابت نوع یک هستند. این نوع از بیماری در سنین نوجوانی ایجاد شده و پیشرفت بسیار سریعی دارد. این نوع از دیابت قندی در طی چند روز تا چند هفته ایجاد می‌گردد و در آن افزایش گلوکز و قند خون‌، تهی شدن ذخایر پروتئینی بدن (زیرا پروتئین‌ها به جا‌ی گلوکز به مصرف سلول‌ها می‌رسند) و افزایش مصرف چربی‌ها به عنوان جایگزین گلوکز مشاهده می‌گردد.

آسیب‌های ایجاد شده به دنبال دیابت نوع یک

• افزایش غلظت گلوکز خون

افزایش غلظت گلوکز خون به دلیل کاهش توانایی سلول‌های بتا در ترشح انسولین، نخستین علامت آسیب زننده ایجاد شده در این نوع دیابت قندی است. افزایش میزان گلوکز به 300 تا 1200 میلی گرم در 100 میلی لیتر افزایش یافته و اثرات زیان‌ باری ایجاد می‌نماید.

• دفع گلوکز در ادرار

وقتی میزان گلوکز در خون به بیش از 180 میلی گرم در 100 میلی لیتر برسد، میزان افزایش یافته و بسیار زیاد آن قند به توبول‌های کلیه رسیده و در ادرار دفع خواهد شد. این اتفاق، فلسفه کار ابوعلی سینا برای چشیدن ادرار بیماران است. وی ادرار بیماران را چشیده و در صورت شیرین بودن به وجود دیابت قندی اطمینان پیدا می‌کرد.

• آسیب‌های بافتی

رگ‌های خونی در مناطق مختلف شروع به تغییرات ساختاری کرده و دچار عملکرد‌های غیر طبیعی خواهند شد. این تغییرات، جریان خون را کاهش داده و خون‌رسانی به بافت‌های بدن را مختل خواهد نمود. کاهش خون‌رسانی در عضلات قلبی منجر به سکته‌های خفیف تا شدید قلبی شده و مشکلات مغزی، کلیوی و ایسکمی گانگرن دست و پا از دیگر آسیب‌های ناشی از مشکلات عروقی هستند. نوروپاتی محیطی (عمل غیر طبیعی اعصاب محیطی) و رتینوپاتی شبکیه از مشکلات بسیار شدید و آسیب‌ زننده به سیستم عروقی افراد دیابتی هستند. شبکیه داخلی ترین لایه چشم است که سرشار از عروق خونی است. این لایه بخش حساس به نور بوده و نقش بسیار مهمی در بینایی ایفا می نماید. عروق خونی شبکیه از جمله عروق خونی هستند که به دنبال ابتلا به دیابت دچار تغییرات ساختاری شده و تنگ تر می شوند. این اتفاق منجر به نشت و بیرون زدگی خون و مایعات داخل عروق خونی به فضای شبکیه گشته و تصویرسازی شبکیه را با مشکلات جدی رو به رو می سازد. این اتفاق رتینوپاتی دیابتی نام داشته و 25 درصد ریسک نابینایی کامل را افزایش می دهد.

• افزایش مصرف چربی‌ها

زمانی که میزان ترشح انسولین در دیابت نوع یک کاهش یافت، امکان دریافت گلوکز توسط بافت‌ها به شدت کاهش یافته و هیدرولیز چربی‌ها به منظور دریافت انرژی آغاز می‌گردد. هیدرولیز چربی‌ها منجر به افزایش میزان کلسترول در خون شده و رسوب این ماده در عروق خونی آغاز می‌گردد. این امر منجر به ایجاد آرتریوسکلروز شدید و سایر ضایعات عروقی می‌شود.

• تهی شدن ذخایر پروتئینی بدن

استفاده از پروتئین‌ها به عنوان ذخایر انرژی بدن پس از چربی‌ها از جمله آسیب‌های ایجاد شده به دنبال ایجاد دیابت قندی است. این رخداد بسیار خطرناک بوده و در صورت عدم درمان به موقع منجر به از بین رفتن بافت‌های عضلانی بدن مانند عضلات خواهد شد.

دیابت نوع دو

این نوع از دیابت بسیار شایع است و حدود 95 درصد موارد بیماری را به خود اختصاص می‌دهد. باید ذکر کرد این نوع از عارضه معمولا آرام آرام ایجاد شده و در سنین 40 تا 60 سالگی آغاز می‌گردد. علت ایجاد دیابت نوع دو برخلاف نوع یک، عدم حساسیت بافت‌ها به میزان نرمال و طبیعی هورمون انسولین است. ایجاد این نوع از بیماری با سبک زندگی ارتباط تنگاتنگی داشته و چاقی یکی از دلایل عمده و اصلی در ایجاد دیابت نوع دو می‌باشد. تحقیقات بسیار زیادی نشان داده است میزان گیرنده‌های انسولین در عضلات اسکلتی، کبد و بافت چربی افراد چاق بسیار کم‌تر از افراد لاغر است. چاقی شکمی، بیماری پلی کیستیک تخمدان، آکرومگالی، سندرم کوشینگ، بیماری‌های خود‌ایمنی، هموکروماتوز، جهش‌های ژنی و بارداری از جمله عوامل ایجاد کننده دیابت نوع دو هستند که هنوز هم مکانیسم دقیقی از نقش آن‌ها در ایجاد دیابت کشف نشده است. در مراحل اولیه این نوع از دیابت با مصرف دارو‌های مؤثر، گیرنده‌های انسولینی فعال شده و به سطح فیزیولوژیک هورمون انسولین پاسخ خواهند داد؛ اما به مرور زمان سلول‌های بتا لانگرهانس خسته شده و دیگر قادر به ترشح مقدار کافی و مناسبی از انسولین نخواهند بود. به همین خاطر افراد مبتلا به این نوع دیابت در طی سال‌های آینده احتیاج به ترزیق هورمون انسولین خارجی پیدا خواهند کرد.

تشخیص دیابت

از جمله روش‌های اولیه و ساده به منظور تشخیص به موقع و به دنبال آن درمان زود هنگام دیابت، توجه به علائم بالینی بیمار و سپس آزمایشات پایه خون و ادرار است.

• آزمایش ادرار و اندازه‌گیری قند ادرار

همان‌طور که در مطالب قبلی گفته شد، دفع قند در ادرار در مراحل آغازین و پیشرفته بیماری مشاهده می‌گردد. از اینرو اندازه‌گیری میزان قند ادرار می‌تواند به تشخیص زود هنگام بیماری کمک شایان ذکری نماید.

• آزمایش خون و اندازه‌گیری غلظت گلوکز و انسولین در حالت ناشتا

اندازه‌گیری گلوکز خون در حالت ناشتا یکی از ساده‌ترین و مهم‌ترین راه‌های تشخیص دیابت است. میزان 80 تا 90 میلی گرم در دسی لیتر گلوکز در خون کاملاً طبیعی بوده و افزایش آن به اندازه 110 میلی گرم در دسی لیتر به عنوان حد آستانه در نظر گرفته می‌شود. باید توجه داشت افزایش گلوکز خون بیش از این مقدار (110 میلی گرم در دسی لیتر) در حالت ناشتا، غالباً نشان دهنده بیماری دیابت است. اندازه گیری میزان انسولین در خون یکی دیگر از راه‌های تشخیص دیابت است. میزان غلظت هورمون انسولین در افراد دیابتی نوع یک بسیار پایین و در افراد مبتلا به دیابت نوع دو کمی بالا‌تر از سطح طبیعی خواهد بود.

• تست تحمل گلوکز

باید توجه داشت در یک فرد طبیعی و سالم، خوردن یک گرم گلوکز به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، منجر به افزایش گلوکز خون تا حد 120 الی 140 میلی گرم در دسی لیتر شده و این میزان مجدداً پس از دو ساعت به حد طبیعی سقوط خواهد نمود. این روند در شخص دیابتی غیر طبیعی بوده و افزایش میزان گلوکز پس از دریافت آن به شکل خوراکی بسیار شدید‌تر و بیشتر است. میزان افزایش یافته گلوکز در عرض 4 تا 6 ساعت بعد سقوط یافته و هرگز به میزان طبیعی و فیزیولوژیک آن نخواهد رسید.

درمان دیابت

درمان‌های پیش رو به منظور بهبود و جلوگیری از پیشرفت بیماری از دیابت نوع یک و نوع دو متفاوت می‌باشند. اصلی‌ترین و مؤثر‌ترین درمان دیابت نوع یک، تزریق انسولین در مرحله اول و رعایت رژیم غذایی مناسب است. کم کردن وزن، داشتن رژیم غذایی سالم و کم کالری، فعالیت بدنی روزانه و مصرف دارو‌هایی مانند تیازولیدین، متفورمین، سولفونیل اور و تزریق انسولین از جمله درمان‌های اصلی در درمان و بهبود دیابت نوع دو هستند.

رژیم غذایی افراد دیابتی

افت قند خون در بیماران دیابتی یکی از اصلی ترین مشکلات این عارضه است و به منظور جلوگیری از آن باید یک رژیم غذایی سالم و کامل به همراه چند میان وعده را برای این بیماران در نظر گرفت. در نظر گرفتن سه وعده غذایی کامل و مناسب صبحانه، ناهار و شام و سه میان وعده سبک با ارزش غذایی بالا برای مبتلایان به دیابت از اصول اصلی تغذیه ای به شمار می آید. را برای این افراد در نظر گرفته اند. مصرف میان وعده های پیش از خواب در این افراد بسیار اهمیت داشته و از افت قند خون در طول شب جلوگیری خواهد نمود.

اصول اصلی رژیم غذایی افراد دیابتی

 مصرف گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، نان ساندویچ، فست فودها مانند سوسیس و کالباس، غذاهای چرب و سرخ کردنی و از همه مهمتر غذاهای پرنمک از ممنوعیت های رژیم غذایی افراد دیابتی و مصرف سبزیجات و میوه های کم شیرین و پرفیبر از توصیه های رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت هستند. کارشناسان تغذیه معتقد هستند این افراد باید روغن های گیاهی مانند روغن زیتون، کنجد، ذرت و آفتابگردان را در رژیم غذایی خود گنجانده و مصرف روغن های صنعتی و جانوری را کاهش دهند. جاگزین کردن حبوبات و دانه های سویا به جای گوشت قرمز از نکات بسیار مهم در رژیم غذایی افراد دیابتی است. مصرف انواع میوه جات ممنوعیت خاصی برای این افراد نداشته و توصیه می شود میزان مصرف میوه و زمان مصرف مناسب آن تحت نظر کارشناس تغذیه با توجه به وضعیت جسمانی و سلامت بیمار مشخص شود.